کد مطلب:224121 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:290
مقدمه مولف: خلاصه سخن از مفاد کتاب
زندگانی هیجان آمیز مأمون الرشید عباسی امپراطور بزرگ اسلام با آوردن امام هشتم علیه السلام از مدینه به مرو خراسان برجسته ترین سطور تاریخ مشعشع اسلام و ایران را از نظر خوانندگان میگذراند.
هزاران نكته لطیف از این سطور به دست می آید كه خواننده متفكر و متعمق از آن بهره مند می گردد - و ما مطلب را در مقاله ای خلاصه می كنیم كه حاصل مقصد ما باشد.
نبوغ مأمون خلیفه عباسی
اگر در سطور زندگانی مأمون دقت كنیم می بینیم او فقط یك خلیفه و پادشاه نبود بلكه یك نابغه سیاسی و یك فیلسوف مطلع و خبره علم و دانش بوده است.
مذاكراتی كه با یحی بن اكثم و قاضی القضاة و سایر علماء طرح و بحث می نماید دقت نظر و نبوغ او را نشان می دهد.
مذاكراتی كه با عبدالله بن سهل نوبختی می كند از وقوف او به سیاست و علم نجوم و هیئت، معلوم می شود تا چه حد عمیق و دوربین و با دقت بوده.
از رفتاری كه در سیاست كشور نمود قدرت فكر سیاسی او را نشان می دهد كه تا چه اندازه تدبر و تفكر در اداره امور كشور و حفظ سیاست داخلی و خارجی داشته است از طرح های نوینی كه در حكومت خود ایجاد كرد نبوغ و برازندگی او را نشان می دهد كه حتی در میان فلاسفه یونان و رم كم نظیر بود چه جای سلاطین.
نامه ای كه به ذوالریاستین نوشت و به پیش خدمت مخصوص خود داد كه بایستد جواب آن را بیاورد قدرت علم نجوم و اطلاع بر هیئت عالم و افلاك او را نشان می دهد.
مأمون در صف فلاسفه بود
مأمون در عین حال كه پادشاهی بوده به نام خلیفه عباسی و در عین حالی كه مواجه با حوادث مهم سیاسی خانوادگی و دو تیره گی عرب و عجم و بنی عباس - علویین و عراقی و خراسانی بود در عین حال فیلسوفی مطلع و عمیق و متبحر و مآل اندیش بود فكر مأمون مانند ساعت اتوماتیك كار می كرد
[ صفحه هـ]
سفرهای خیالی را برای تجسم مطالب علمی و اثبات آنچه خود معتقد بود می ساخت و این كار را فلاسفه اروپا از مأمون گرفتند و اقتباس نمودند چنانچه «فلاماریون» در سفرنامه خیالی خود اصول علم هیئت و نجوم و كلمات را به اثبات رسانید و «ژولیورن» فرانسوی مطالب علمی خود را به صورت سفرنامه خیالی تنظیم نمود و هیئت عالم و فواصل كره زمین با مشتری و سایر مواد و موالید و موجودات كرات دیگر را با قطر و عرض و طول و غیره به عنوان سفر خیالی اثبات نمود.
مبارزه علمی مأمون با اشاعره
چنانچه در كتاب زندگانی امام صادق و امام علی النقی علیه السلام به مناسبتی از اشاعره و معتزله سخن به میان آورده ایم اكنون برای تأیید مطلبی كه می خواهیم به عرض برسانم بدان اشاره می كنم...
در زمان منصور كتب یونانی به عربی نقل شد و مطالب فلسفی كه از آن جمله جزو اختیارات و مورد توجه خردمندان بشری بود و فلاسفه یونان درباره آن نیز قلم فرسائی نموده اند به اسلام راه یافت - و سیر تكاملی پیدا كرد تا دو طبقه ممتازی وجود آورد كه معتزله و اشاعره می باشد این دو دسته در اثبات عقاید خود كار را به جنگ و كشتار كشیدند - تا زمان مأمون كه خودش مرد معتدلی بود و طرفدار معتزله و مخالف با اشاعره بود برای كوبیدن اشاعره مجالس مناظره را گشود و مهم تر از همه سفر نامه های خیالی طرح نمود و نوشت تا اثبات عدالت مطلقه الله را بنماید و قضا و قدر را تثبیت كند و لذا موضوع خبری كه در ص 199 ج 1 همین كتاب از سید بن طاوس نقل نمودیم یك ابتكار و نبوغی از فكر حكیمانه و فیلسوفانه مأمون بود كه برای اثبات مقدرات این حكایت را به صورت سفرنامه ولی خیالی طرح كرد و پس از او ملل اروپائی این روش را اقتباس نمودند مانند فلاماریون فیلسوف ریاضی كه سفرنامه خود را مبنی بر اصول علم هیئت و افلاك نوشت و آنچه فرضیه بود به صورت سفر خیالی تصویر و تعلیم كرد و همچنین ژولیورن فرانسوی مطالب خود را به صورت سفرنامه و خواب و خیال تصور و نقاشی نموده به دیگران آموخت كه اگر مثلا به كره مشتری برویم به مناسبت آن كه كره مشتری هشتاد برابر كره زمین است موجودات آنجا را هشتاد برابر خواهیم دید و آن ها به هم می گویند موجود كره زمین یك روز عمر می كند بلكه مراد از یك روز هشتاد سال است كه روز حركت شمسی كره مشتری است و از این قبیل مطالب علمی را به صورت تصویر تعلیم نموده است.
[ صفحه و]
مأمون هم برای كوبیدن اشاعره و جانب داری از معتزله و اعتدالی كه خود معتقد به آن بود گروهی را تازیانه زد و حبس كرد و زندانی نمود و آن همه مجالس مناظره را برای اثبات عقاید خود به وجود آورد و سفرنامه های خیالی و خواب ها بیان كرد و از عجایب و غرائب دنیا سخن به میان می آورد تا مكنونات خود را بفهماند و این روش فلاسفه بزرگ است.
اثر فكری مأمون برای اسلام و مسلمین
افكار مردمان بزرگ مرغ بلند پروازی است كه صحنه عالم هستی را زیر بال می گیرد و به هر كسی و به هر صورت و به هر حال بخواهد پرواز می كند این سیره و روش فلاسفه است كه چون برق علمی بدلشان می تابد افكار خود را به صورت های گوناگون تجلی می دهند تا دیگران را در احساسات علمی خود شریك سازند.
اما اولیاء و برگزیده گان خاص مكتب ربوبی این نیرو را دارند به اضافه آن كه ماورای عالم ماده و حجب طبیعت را نیز می بینند - پیغمبران و اولیاء و تربیت شده گان مكتب الهی با همین چشم خویش آنچه پس پرده های مادی است مشاهده می كنند و هیچ ذره ای در عالم از نظر آن ها مخفی و پنهان نیست نهایت آشكار ساختن آن به حكم ضرورت است هر وقت مصلحت ایجاب كند و ظرف زمان و مكان و شنونده اقتضا نماید علم خود را ظاهر می كنند و از ماوراء حجب سخن می گویند - و اگر چه به ضرر جانی آن ها تمام شود خود را فدای مصالح نوعی می كنند تا هزاران سال بعد از آن ملت ها و دولت ها و افراد بهره مند گردند.
كشتن حسین بن علی و این كه او عالما عامدا برای كشته شدن رفت به همین جهات بود كه امروز می بینیم ملیون ها بشر دنیا در آداب و رسوم مختلف از آزادی و حریت و فداكاری و جانبازی او در راه استقلال فكر و دین پیروی می نمایند - و تقدیر می كنند.
آمدن حضرت امام رضا علیه السلام به دعوت مأمون برای همین حقیقت غیر قابل انكار بود كه مأمون با نبوغ علمی و سیاسی و قدرت عظمت حكومت امپراطوری اسلام كه در جهان بشریت نظیر نداشت امام هشتم را دعوت كند و رسما بگوید می خواهم سلطنت و خلافت را به تو واگذارم اگر چه این تعاریف حقیقت نداشت ولی اثر عمیق حقیقی بجا گذاشت با آن كه خود مأمون و خود امام رضا علیه السلام می دانستند این كار صورت عمل نمی گیرد ولی سیاست حكومت مأمون محكم تر شد و انتقال یك سلسله افكار علمی و دینی از مدینه به خراسان و ارتباط آن با عراق و دنیای اسلام نتیجه این فكر عالی گردید.
[ صفحه ز]
امام علیه السلام می دانست مأمون یك خلیفه دانشمند و فیلسوف با نبوغی است و او بر شرق و غرب عالم سلطنت و حكومت دارد. او دارای افكار علمی و قدرت مناظره و مباحثه و مجادله است او مردی صاحب نظر و دارای استقلال فكر است او توجه به این و آن از وزیر و معاون و غیره نمی كند او افكار خود را به هر صورت باشد به كرسی می نشاند یك چنین شخصیتی كه دارای چنین قدرت فكری و حركت فكری باشد نباید تنها گذاشت بلكه باید از موقعیت او برای پیشرفت اسلام استفاده كرد.
امام رضا علیه السلام عالما عامدا از مدینه حركت فرمود و مكرر گوشزد كرد كه من از سفر بر نمی گردم و قبر من در قبه هارونی در طوس خواهد بود اما مصالح عالیه اجتماع و آموزش و پرورش مكتب اسلام برای نسل آینده بشر اقتضا می كند كه من بروم و دعوت مردی فیلسوف و نابغه چون مأمون امپراطور بزرگ اسلام را قبول كنم و با او در منظور علمیش همكاری كنم تا موجب تشكیل یك كشور تشیع و یك ملت فهمیده گردد و مرگز افاضات علمی امام هشتم مطاف ملیون ها افكار و عقول دانشمندان جهان باشد.
امام علیه السلام آمد و مأمون هم همان عقاید و افكار را كه در نهایت بحران انقلاب و اختلاف اشاعره و معتزله و ارتباط تازه آن ها با فلاسفه و صابئه و مجوس و نصاری بود مورد توجه قرار داد و برای حل و فصل آن مجلس سلطنتی رسمی تشكیل می داد و خودش مانند یك فرد عادی می نشست و لباس و عمامه و تاج و عبا و ردا را كنار می گذاشتند تا تعینات و تشخصات و منصب ها برطرف باشد و كسی مرعوب و مجذوب نگردد آنگاه مباحث علمی كه وجهه همت مأمون بود به همكاری فكری امام رضا علیه السلام كه استاد علم و فضیلت و كمال بود مطرح و بحث و حل و هضم می شد مجالس رسمی مأمون از نظر اثبات حقایق بسیار ارزنده و با اهمیت است كه اگر بگوئیم امام علیه السلام این مناظرات را با جان خود تمام كرد و قبول نمود شاید مبالغه باشد زیرا هزار و دویست سال است همه جا سخن از مأمون و امام رضا علیه السلام و حقایق معارف اسلام در میان است و این ارزنده ترین موضوع اثبات دین است.
امام رضا علیه السلام می دانست كه مأمون حسن نیتی ندارد و می دانست كه این كار خواه - ناخواه صورت عمل به خود نمی گیرد - و لذا مكرر در مكرر می فرمود در لوح قضا و قدر منظور مأمون تأمین نیست مأمون هم می دانست كه این كار صورت عمل نمی گیرد و علی بن موسی قبول نمی كند اطمینان داشت كه او قبول نمی كند كه اصرار می كرد و مذاكرات او با نوبختی
[ صفحه ح]
هم مؤید این گفتار است پس با علم هر دو بعدم توفیق در این سیاست كه مأمون، خلیفه باشد و علی بن موسی ولیعهد چرا اولی اصرار داشت و دومی انكار می كرد و چرا این پیش آمد؟
جواب این موضوع قابل امعان نظر و دقت و توجه است؟
مأمون برای تحكیم مبانی قدرت و سلطنت خود كه جلب دو تیره مهم عباسی و علوی را می نماید این دعوت را نمود و با آن كه هیچ بقالی حاضر نیست دكه خود را به دیگری به رایگان واگذارد مأمون گفت من حاضرم خلافت را به شما كه احق و اولی هستید واگذارم و چون امام هشتم قبول نكرد به زور و اجبار و عنف ولایتعهدی را قبولانید؟
اما امام رضا چرا قبول كرد كه از مكه و مدینه به ایران و خراسان سفر كند و این دعوت را قبول نماید به كشور ایران بیاید؟
این سؤال را اوضاع و احوال هزار ساله كشور تشیع پاسخ می دهد كه امام رضا علیه السلام بزرگترین فداكاری و از خود گذشتگی را در قبول این سفر نشان داد كه به ایران آمد خود آمدن او به ایران و قبله قرار دادن خراسان و مطاف ملیون ها جمعیت شدن از خود گذشتگی بود تا با علم به اینكه سیاست مأمون عملی نخواهد شد ولی این سفر موجب استقلال یك كشور و تمامیت ارضی خاك ایران و ابقاء دولت اسلام و تشیع خواهد گردید این نتیجه آمدن امام رضا علیه السلام و اثر دعوت مأمون واهمیت كار سیاسی خلیفه عباسی بود كه صرف نظر از هر جهت باید نتیجه عمل مأمون را بسیار مفید دانست - این فكر بكر موجب شد كه یك مرد آسمانی عربی را كه متعلق به همه ملل جهانی است در خاك خراسان بسپارند و در نتیجه یك تأثیر عمیقی از نظر اقتصاد و سیاست و استقلال تمامیت ارضی كشور و نام خاص كشور تشیع بجا بگذارد.
نتیجه آوردن امام هشتم به ایران و تأثیر آن
فكر عمیق مأمون اگر چه به كشتن امام رضا علیه السلام تمام شد ولی دو ركن اساسی محكم برای تحكیم مبانی دین اسلام به وجود آورد كه هیچ سابقه نداشته و ندارد.
اول مبارزه علمی با عقاید خرافی و افكار افراطی و تفریطی معتزله و اشاعره و تحكیم مبانی عقاید توحید با صابئین و مجوس و نصاری بود - كه تمام كتب دانشمندان اسلام از شرق و غرب مشحون به این مبارزات علمی است كه به صورت مناظرات مجلس سلطنتی مأمون ضبط و ثبت شده است - و ما در همین كتاب به نظر خوانندگان رسانیدیم.
دوم ایجاد یك مزار و آرامگاه عمومی برای مطاف مسلمین بود كه امروز بیش از
[ صفحه ط]
صد ملیون تومان درآمد سالیانه آستان قدس رضوی است و ملیاردها املاك و اموال و جواهرات و عتیقه جات و اشیاء خزینه مباركه امام است كه بزرگترین موزه را در كشور ایران تشكیل داده است و سیاحان را به دیدن آن جلب نموده است.
یك گوشه از این اموال كتابخانه آستان قدس است كه ملیاردها ارزش دارد و بزرگترین منبع علمی و مخزن دانش و بینش و فنون و صنایع ظریفه و اشیاء عتیقه ارزنده بی نظیر است.
این نتیجه دعوت مأمون و آمدن حضرت امام رضا علیه السلام به این كشور است.
آستان قدس رضوی یكی از مراكز مهم مال و معنی است كه نه تنها در ایران نظیر ندارد بلكه در جهان اسلام هم محدود است و در غیر اسلام هم چنین مراكزی به این اهمیت كه ماده و معنی را با هم پیش برده ترقی و عرفان را با هم آمیخته به جهانیان بیاموزد وجود ندارد - در میان ملل و نحل مطالعه كنید هیچ كجای دنیا اعتدال مادیت و معنویت مانند اسلام نیست كه دنیا را با دین و دین را با علم و علم را با عمل و همه را با فضیلت مقرون ساخته است.
عظمت مقام امام رضا (ع)
از سطور گذشته و نبوغ مأمون و تیزهوشی و تند فكری رأی حكیمانه و فیلسوفانه او در روش علمی و تجزیه مطالب و آوردن تمثیل و ساختن خواب ها و رؤیاهای علمی و سبك طرح مطلب و روش بحث و تجزیه و تركیب موضوع و استنتاج مقصود قدرت علمی و فلسفی مأمون خلیفه بزرگ عباسی به دست آمد.
به این نتیجه رسیدیم كه مأمون دارای نبوغ فكری و قدرت اراده و عمق رأی حكیمانه بود با این سابقه به این مطلب پی می بریم كه مأمون با گرد آوردن چهل هزار دانشمند عباسی و علوی و هاشمی و تمركز آن ها در مرو به یك تیر چند نشانه زد.
یكی آن كه قدرت ها را زیر نظر گرفت تا دیگر قدرتی نباشد كه علیه او اقدام و قیام نماید دیگر آن كه از مذاكرات با این چهل هزار مرد علوی و هاشمی كه دانشمندان بسیار در میان آن ها بودند همه اتفاق كلمه داشتند كه اعلم و اتقی و اسخی وافقه همه آن ها حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام می باشد كه در مدینه است برای آن كه آن قدرت مافوق قدرت بشری را زیر نظر بگیرد از یك سو و از سوی دیگر از قدرت علمی او به منظور نشان دادن رأی صائب و فكر ثاقب و نظریه ی فلسفی خود استفاده كنند آن شخصیت مورد توجه را به دربار خود آورد و بزرگترین مقام پیشنهاد كرد تا كلیه افراد طبقات مختلف زیر فرمان او در آیند و به نیروی
[ صفحه ی]
علمی او كه سخنش صائب و رأیش قاطع و نظریه اش حجت قطعی و فتوایش بالاترین حكم قضائی بود مقاصد خود را به جهان علم نشان دهد.
مأمون صاحب نظر در علم و فلسفه و كلام بود و از جهاتی نظریه علمی او با نظریه علمی امام رضا علیه السلام انطباق داشت و هم نظر بودند لذا برای كوبیدن اشاعره و تحقیر معتزله و اثبات عدلیه و اعتدالیه محتاج به یك قول حجتی بود كه در آن عصر جز امام هشتم كسی نبود لذا مذاكرات علمی خود را در حضور امام رضا علیه السلام شروع می كرد و بحث و انتقاد را آزار می گذاشت ولی طرح مسئله را خودش می نمود و نظریات مختلف را می گرفت آنگاه حجت قطعی را از امام علیه السلام می خواست و تنفیذ می كرد.
این جا عظمت مقام امام رضا علیه السلام و اهمیت مجالس مناظره مأمون مناظره علمی دربار خلافت عباسی ثابت می شود.
این جا نبوغ و فكر فلسفی مأمون با قدرت امپراطوری و خلافت بزرگ عباسی كه دیگر نظیر پیدا نكرد روشن می شود كه تحت الشعاع نبوغ فكر آسمانی امام هشتم كرسی نشین مسند ولایت مطلقه قرار گرفت.
این جا فلسفه و اسرار قبول دعوت مأمون برای امام رضا با علم به این كه كشته می شود روشن می گردد كه حضرت علی بن موسی علیه السلام عالما عامدا مانند جدش حسین به طرف مقتل پیش رفت ولی می دانست كه كشته شدن او در قبال قرن ها نام پرافتخار و تأسیس یك كشور بزرگ مستقل تشیع و یك آستان قدس رضوی كه هر سال مطاف ملیون ها افراد صاحب نظر روشن ضمیر باشد و تمركز ملیون ها اموال و اشیاء قیمتی و ابقاء آثار باستانی و ایجاد قبه و بارگاه سلطانی - ارزنده است او فداكاری كرد و از جان گذشتگی نشان داد و این اوضاع و احوال امروز آستان قدس و كشور تشیع و سر فرود آوردن سلاطین مقتدر به ساحت اقدس را می دید و از خود گذشت.
چند نتیجه روشن و بارز از این اقدام مأمون حاصل شد كه در تاریخ نظیر ندارد اول نشر معارف و دین در كشور مسلمان ایران كه قلب فرهنگ آسیا می باشد و ایرانیان دانشمند به وجود آورد كه حتی در لغت عرب و فرهنگ و ثقافت عرب كتاب بنویسند و معارف اسلام و علم را به دنیا معرفی نمایند.
دوم - ایجاد كشور تشیع برای چهار سوق جهان فارسی زبانان بین هند و پاكستان و افغانستان و قفقاز و ایران و آسیای صغیر بود كه مزارش مركز تجمع ملل آسیائی فارسی زبان
[ صفحه یا]
شد و از این رو باز فقه دین و اسلام و معارف و فرهنگ و آداب و ادبیات و رسوم و سنن دین به همه جای جهان انتشار یافت.
سوم - ایجاد یك بارگاه و قبه و خرگاه سلطنتی در خراسان بود تا استعداد لایق مردم خراسان را به فعلیت درآورد و آن ها را به جهانیان معرفی كند و جوار خودش را مركز علم و قدرت فكری قرار دهد و فرهنگ و معارف را در كشور ایران از این سرزمین به افاضات اشراقیه ولایت و خلافت به جهان علم و دانش برساند.
چهارم - تمركز سرمایه و ثروت و تجمع موزه های بزرگ و آثار صنعتی و صنایع مستظرفه از فلزات و فرش و كاشی و سنگ و چوب و خط و كتاب و جلدسازی و غیره كه صدها هنر ظریف در آن از تهذیب و تذهیب و انواع صنایع صحافی و جلدسازی و غیره در اطراف و اكناف ایران و كشورهای اسلامی بود تقدیم آستان قدس رضوی شده و بزرگترین موزه جهانی را از این جهات به وجود آورده فرق این موزه با موزه بریتانیای كبیر این است كه آن ها به انواع حیله و دسایس و تزویر به وسیله یهودیها هرچه كتب و آثار قیمتی در خانه های مسلمانان بود به قیمت خوب می خریدند و به لندن می بردند تا موزه آنجا تشكیل یافته و 95 % از آثار مسلمین بالاخص ایرانیان مسلمان است.
ولی در این آستان مردم از مال خالص خود با رغبت تمام نفیس ترین اموال خود را با كمال افتخار و میل تقدیم آستان قدس رضوی می نمودند و موزه آنجا به همت مردم ارادتمند مسلمان فراهم و موجود شده بدون آن كه یك شاهی دولت ها یا قدرت ها برای آن صرف و خرج كنند.
ببین تفاوت ره از كجاست تا به كجا
میان ماه من تا ماه گردون
تفاوت از زمین تا آسمان است
كتابخانه
دو كتابخانه كه امروز بزرگترین منبع علمی اسلام و جهان است از طرف مسلمین به آستان قدس رضوی اهدا گردید و قریب صد هزار جلد كتاب نفیس - كم نظیر و بی نظیر و منحصر دارد كه در عالم و فرهنگ جهان بشری نظیر ندارد این ها همه نتیجه آن از خود گذشتگی برای نشر معارف دین و انتشار علوم فقه مسلمین بوده است كه باید از مأمون به هر حال به نام نیك یاد نمود - زیرا او سوء قصد یا بحسن نظر سبب به ایران آوردن امام هشتم آن گنجینه پربهای علم و قدرت فكر و نبوغ آسمانی بود كه موجب این همه آبرو و جاه و جلال برای كشور ایران شد و اكنون به حكم تاریخ و شهادت مرور
[ صفحه یب]
زمان استقلال و تمامیت ارضی كشور بزرگ ایران مدیون و مرهون وجود مقدس امام هشتم و خواهرش و برادرش در شمال شرقی و جنوب و مركز ایران است این خاندان با عظمت و سیادت كه به دعوت مأمون به ایران آمدند یكی درخراسان و دیگری در قم و یكی در شیراز و چندتن دیگر در نیشابور و كاشان و اصفهان و قزوین و بیهق و كرمان و یزد و غیره قبه و بارگاهی برپا كرده و وجود آن ها مانند ستاره گان آسمان كم و بیش درخشان است.
مزار امام زاده های ایران
علویین كه تقریبا چهل هزار نفر بودند و به دعوت مأمون به ایران آمدند در مركز خراسان مرو اقامت نمودند پس از شهادت امام رضا علیه السلام و رفتن مأمون به بغداد پراكنده شدند و در گوشه و كنار كشور رحل اقامت انداختند - سادات زواره سادات كهنگ - سادات اردستان - و بسیاری از دهات و قصبات كه به وجود سادات عمران و آبادی یافت همه از پرتو وجود مبارك امام هشتم علیه السلام بود.
امام زاده هائی كه در فارس - یزد - اصفهان - كرمان - همدان - نیشابور - مشهد - مازندران - گیلان - آذربایجان - بروجرد - اهواز - خوزستان و غیره اقامت گرفته و پس از مردن قبه و بارگاه و مزاری پیدا كرده اند همه در سایه این مسافرت بوده است كه امروز هم قبر و آرامگاه آن ها مدفن و ملجاء و پناه مردم هر منطقه در حوادث جاریه است - ایام متبركه اعیاد و سوگواری ها این مزارات و معابر خانه عمومی مردم هر سامانی است و مورد احترام و مركز بیان حوائج و رفع مشكلات اجتماعی می باشد.
انقلاب فكری مردم
وجود این خاندان سیادت و روحانیت كه خاندان علم و فضیلت و اخلاق و مكرمت می باشد موجب شد كه مردم ایران یك جنبش فكری و انقلاب اندیشه و نهضت روحی پیدا كنند و خاندان عترت و طهارت را بهتر و بیشتر بشناسند - كتاب فضایل السادات بهترین معرف ما می شود وجود سادات در ایران است و اهمیت آنان را در اجتماع نشان می دهد این سلسله جلیله و ارث خون و فضایل علمی و اخلاقی پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله می باشند و ذاتا با فضلیت هستند. این هاغیر از سادات اسمی و شیوخ عرب هستند كه به نام سید در بغداد زندگی می كنند بلكه این خاندان میراث خون و علم و فضیلت را برده و اكثر علماء و مراجع مخصوصا در عصر ما از همین خاندان جلیله می باشند.
[ صفحه یج]
تاثیر عمیق تعلیمات عالیه اسلام به وسیله سادات علوی انتشار و توسعه یافت
سطور تاریخ و صفحات گران بهای شرح حال رجال اسلام نشان می دهد كه بسیاری از علمای اسلام از سادات علوی بوده اند كه بعدا به نام حسنی و حسینی و زیدی و عباسی و زینبی - و باقری و جعفری - موسوی و رضوی شهرت یافته اند و پس از امام رضا علیه السلام همه را رضوی گفتند و این سلسله جلیله دانشمند اهل قلم و بیان و علم و فضیلت بوده و در تمام مدت عمر از رهبری و ارشاد و هدایت و تألیف و تصنیف خودداری نكرده اند سیدرضی و مرتضی - سید ابن طاوس - سید بحرالعلوم - سید میرداماد - سید بحرانی و هزاران نفر دیگر تا اواخر مانند سید یزدی - سید اصفهانی - سید بروجردی سید طباطبائی حكیم - سید حونی - سید شاهرودی - سید نجفی مرعشی - سید تبریزی - سید گلپایگانی - سید میلانی - و دیگران همه از این رهبران روحانی و خاندان علم و دانش و سیادت بوده اند كه یك انقلاب عمیق فكری به وجود آورده و سطح علم و اخلاق مردم مسلمان ایران و جهان اسلام را بالا برده اند [1] .
تألیفات عمیق و پرمایه و تصنیفات محققانه و رشیقه علمای سادات و سادات علماء سرمایه علمی و فضل و كمال روحانیت اسلام است كه به وسیله خاندان عترت و طهارت بیان و نقل شده و در زیارت جامعه كبیره از امام هادی علیه السلام كلیات و مقامات عالیه آنان شرح و بیان گردیده است.
این افاضات عالیه ائمه دین و سادات شریف النسب خاندان سیدالمرسلین آموزنده كاملی برای رشد و رقاء ملت ایران می باشد.
[ صفحه ید]
امیدواریم ما ملت ایران مسلمان بتوانیم از افاضات علمی و بركات وجودی این خاندان بیش از پیش با دیده بصیرت و معرفت استفاده كنیم.
اكنون جلد دوم كتاب را ورق بزنیم تا به این حقایق مكشوفه برخوریم - و امید است از رأفت و مهربانی مخصوص امام هشتم علیه السلام روحی فداه برخوردار گردیم.
تهران اردیبهشت 1345
حسین عمادزاده
[ صفحه 1]
هزاران نكته لطیف از این سطور به دست می آید كه خواننده متفكر و متعمق از آن بهره مند می گردد - و ما مطلب را در مقاله ای خلاصه می كنیم كه حاصل مقصد ما باشد.
نبوغ مأمون خلیفه عباسی
اگر در سطور زندگانی مأمون دقت كنیم می بینیم او فقط یك خلیفه و پادشاه نبود بلكه یك نابغه سیاسی و یك فیلسوف مطلع و خبره علم و دانش بوده است.
مذاكراتی كه با یحی بن اكثم و قاضی القضاة و سایر علماء طرح و بحث می نماید دقت نظر و نبوغ او را نشان می دهد.
مذاكراتی كه با عبدالله بن سهل نوبختی می كند از وقوف او به سیاست و علم نجوم و هیئت، معلوم می شود تا چه حد عمیق و دوربین و با دقت بوده.
از رفتاری كه در سیاست كشور نمود قدرت فكر سیاسی او را نشان می دهد كه تا چه اندازه تدبر و تفكر در اداره امور كشور و حفظ سیاست داخلی و خارجی داشته است از طرح های نوینی كه در حكومت خود ایجاد كرد نبوغ و برازندگی او را نشان می دهد كه حتی در میان فلاسفه یونان و رم كم نظیر بود چه جای سلاطین.
نامه ای كه به ذوالریاستین نوشت و به پیش خدمت مخصوص خود داد كه بایستد جواب آن را بیاورد قدرت علم نجوم و اطلاع بر هیئت عالم و افلاك او را نشان می دهد.
مأمون در صف فلاسفه بود
مأمون در عین حال كه پادشاهی بوده به نام خلیفه عباسی و در عین حالی كه مواجه با حوادث مهم سیاسی خانوادگی و دو تیره گی عرب و عجم و بنی عباس - علویین و عراقی و خراسانی بود در عین حال فیلسوفی مطلع و عمیق و متبحر و مآل اندیش بود فكر مأمون مانند ساعت اتوماتیك كار می كرد
[ صفحه هـ]
سفرهای خیالی را برای تجسم مطالب علمی و اثبات آنچه خود معتقد بود می ساخت و این كار را فلاسفه اروپا از مأمون گرفتند و اقتباس نمودند چنانچه «فلاماریون» در سفرنامه خیالی خود اصول علم هیئت و نجوم و كلمات را به اثبات رسانید و «ژولیورن» فرانسوی مطالب علمی خود را به صورت سفرنامه خیالی تنظیم نمود و هیئت عالم و فواصل كره زمین با مشتری و سایر مواد و موالید و موجودات كرات دیگر را با قطر و عرض و طول و غیره به عنوان سفر خیالی اثبات نمود.
مبارزه علمی مأمون با اشاعره
چنانچه در كتاب زندگانی امام صادق و امام علی النقی علیه السلام به مناسبتی از اشاعره و معتزله سخن به میان آورده ایم اكنون برای تأیید مطلبی كه می خواهیم به عرض برسانم بدان اشاره می كنم...
در زمان منصور كتب یونانی به عربی نقل شد و مطالب فلسفی كه از آن جمله جزو اختیارات و مورد توجه خردمندان بشری بود و فلاسفه یونان درباره آن نیز قلم فرسائی نموده اند به اسلام راه یافت - و سیر تكاملی پیدا كرد تا دو طبقه ممتازی وجود آورد كه معتزله و اشاعره می باشد این دو دسته در اثبات عقاید خود كار را به جنگ و كشتار كشیدند - تا زمان مأمون كه خودش مرد معتدلی بود و طرفدار معتزله و مخالف با اشاعره بود برای كوبیدن اشاعره مجالس مناظره را گشود و مهم تر از همه سفر نامه های خیالی طرح نمود و نوشت تا اثبات عدالت مطلقه الله را بنماید و قضا و قدر را تثبیت كند و لذا موضوع خبری كه در ص 199 ج 1 همین كتاب از سید بن طاوس نقل نمودیم یك ابتكار و نبوغی از فكر حكیمانه و فیلسوفانه مأمون بود كه برای اثبات مقدرات این حكایت را به صورت سفرنامه ولی خیالی طرح كرد و پس از او ملل اروپائی این روش را اقتباس نمودند مانند فلاماریون فیلسوف ریاضی كه سفرنامه خود را مبنی بر اصول علم هیئت و افلاك نوشت و آنچه فرضیه بود به صورت سفر خیالی تصویر و تعلیم كرد و همچنین ژولیورن فرانسوی مطالب خود را به صورت سفرنامه و خواب و خیال تصور و نقاشی نموده به دیگران آموخت كه اگر مثلا به كره مشتری برویم به مناسبت آن كه كره مشتری هشتاد برابر كره زمین است موجودات آنجا را هشتاد برابر خواهیم دید و آن ها به هم می گویند موجود كره زمین یك روز عمر می كند بلكه مراد از یك روز هشتاد سال است كه روز حركت شمسی كره مشتری است و از این قبیل مطالب علمی را به صورت تصویر تعلیم نموده است.
[ صفحه و]
مأمون هم برای كوبیدن اشاعره و جانب داری از معتزله و اعتدالی كه خود معتقد به آن بود گروهی را تازیانه زد و حبس كرد و زندانی نمود و آن همه مجالس مناظره را برای اثبات عقاید خود به وجود آورد و سفرنامه های خیالی و خواب ها بیان كرد و از عجایب و غرائب دنیا سخن به میان می آورد تا مكنونات خود را بفهماند و این روش فلاسفه بزرگ است.
اثر فكری مأمون برای اسلام و مسلمین
افكار مردمان بزرگ مرغ بلند پروازی است كه صحنه عالم هستی را زیر بال می گیرد و به هر كسی و به هر صورت و به هر حال بخواهد پرواز می كند این سیره و روش فلاسفه است كه چون برق علمی بدلشان می تابد افكار خود را به صورت های گوناگون تجلی می دهند تا دیگران را در احساسات علمی خود شریك سازند.
اما اولیاء و برگزیده گان خاص مكتب ربوبی این نیرو را دارند به اضافه آن كه ماورای عالم ماده و حجب طبیعت را نیز می بینند - پیغمبران و اولیاء و تربیت شده گان مكتب الهی با همین چشم خویش آنچه پس پرده های مادی است مشاهده می كنند و هیچ ذره ای در عالم از نظر آن ها مخفی و پنهان نیست نهایت آشكار ساختن آن به حكم ضرورت است هر وقت مصلحت ایجاب كند و ظرف زمان و مكان و شنونده اقتضا نماید علم خود را ظاهر می كنند و از ماوراء حجب سخن می گویند - و اگر چه به ضرر جانی آن ها تمام شود خود را فدای مصالح نوعی می كنند تا هزاران سال بعد از آن ملت ها و دولت ها و افراد بهره مند گردند.
كشتن حسین بن علی و این كه او عالما عامدا برای كشته شدن رفت به همین جهات بود كه امروز می بینیم ملیون ها بشر دنیا در آداب و رسوم مختلف از آزادی و حریت و فداكاری و جانبازی او در راه استقلال فكر و دین پیروی می نمایند - و تقدیر می كنند.
آمدن حضرت امام رضا علیه السلام به دعوت مأمون برای همین حقیقت غیر قابل انكار بود كه مأمون با نبوغ علمی و سیاسی و قدرت عظمت حكومت امپراطوری اسلام كه در جهان بشریت نظیر نداشت امام هشتم را دعوت كند و رسما بگوید می خواهم سلطنت و خلافت را به تو واگذارم اگر چه این تعاریف حقیقت نداشت ولی اثر عمیق حقیقی بجا گذاشت با آن كه خود مأمون و خود امام رضا علیه السلام می دانستند این كار صورت عمل نمی گیرد ولی سیاست حكومت مأمون محكم تر شد و انتقال یك سلسله افكار علمی و دینی از مدینه به خراسان و ارتباط آن با عراق و دنیای اسلام نتیجه این فكر عالی گردید.
[ صفحه ز]
امام علیه السلام می دانست مأمون یك خلیفه دانشمند و فیلسوف با نبوغی است و او بر شرق و غرب عالم سلطنت و حكومت دارد. او دارای افكار علمی و قدرت مناظره و مباحثه و مجادله است او مردی صاحب نظر و دارای استقلال فكر است او توجه به این و آن از وزیر و معاون و غیره نمی كند او افكار خود را به هر صورت باشد به كرسی می نشاند یك چنین شخصیتی كه دارای چنین قدرت فكری و حركت فكری باشد نباید تنها گذاشت بلكه باید از موقعیت او برای پیشرفت اسلام استفاده كرد.
امام رضا علیه السلام عالما عامدا از مدینه حركت فرمود و مكرر گوشزد كرد كه من از سفر بر نمی گردم و قبر من در قبه هارونی در طوس خواهد بود اما مصالح عالیه اجتماع و آموزش و پرورش مكتب اسلام برای نسل آینده بشر اقتضا می كند كه من بروم و دعوت مردی فیلسوف و نابغه چون مأمون امپراطور بزرگ اسلام را قبول كنم و با او در منظور علمیش همكاری كنم تا موجب تشكیل یك كشور تشیع و یك ملت فهمیده گردد و مرگز افاضات علمی امام هشتم مطاف ملیون ها افكار و عقول دانشمندان جهان باشد.
امام علیه السلام آمد و مأمون هم همان عقاید و افكار را كه در نهایت بحران انقلاب و اختلاف اشاعره و معتزله و ارتباط تازه آن ها با فلاسفه و صابئه و مجوس و نصاری بود مورد توجه قرار داد و برای حل و فصل آن مجلس سلطنتی رسمی تشكیل می داد و خودش مانند یك فرد عادی می نشست و لباس و عمامه و تاج و عبا و ردا را كنار می گذاشتند تا تعینات و تشخصات و منصب ها برطرف باشد و كسی مرعوب و مجذوب نگردد آنگاه مباحث علمی كه وجهه همت مأمون بود به همكاری فكری امام رضا علیه السلام كه استاد علم و فضیلت و كمال بود مطرح و بحث و حل و هضم می شد مجالس رسمی مأمون از نظر اثبات حقایق بسیار ارزنده و با اهمیت است كه اگر بگوئیم امام علیه السلام این مناظرات را با جان خود تمام كرد و قبول نمود شاید مبالغه باشد زیرا هزار و دویست سال است همه جا سخن از مأمون و امام رضا علیه السلام و حقایق معارف اسلام در میان است و این ارزنده ترین موضوع اثبات دین است.
امام رضا علیه السلام می دانست كه مأمون حسن نیتی ندارد و می دانست كه این كار خواه - ناخواه صورت عمل به خود نمی گیرد - و لذا مكرر در مكرر می فرمود در لوح قضا و قدر منظور مأمون تأمین نیست مأمون هم می دانست كه این كار صورت عمل نمی گیرد و علی بن موسی قبول نمی كند اطمینان داشت كه او قبول نمی كند كه اصرار می كرد و مذاكرات او با نوبختی
[ صفحه ح]
هم مؤید این گفتار است پس با علم هر دو بعدم توفیق در این سیاست كه مأمون، خلیفه باشد و علی بن موسی ولیعهد چرا اولی اصرار داشت و دومی انكار می كرد و چرا این پیش آمد؟
جواب این موضوع قابل امعان نظر و دقت و توجه است؟
مأمون برای تحكیم مبانی قدرت و سلطنت خود كه جلب دو تیره مهم عباسی و علوی را می نماید این دعوت را نمود و با آن كه هیچ بقالی حاضر نیست دكه خود را به دیگری به رایگان واگذارد مأمون گفت من حاضرم خلافت را به شما كه احق و اولی هستید واگذارم و چون امام هشتم قبول نكرد به زور و اجبار و عنف ولایتعهدی را قبولانید؟
اما امام رضا چرا قبول كرد كه از مكه و مدینه به ایران و خراسان سفر كند و این دعوت را قبول نماید به كشور ایران بیاید؟
این سؤال را اوضاع و احوال هزار ساله كشور تشیع پاسخ می دهد كه امام رضا علیه السلام بزرگترین فداكاری و از خود گذشتگی را در قبول این سفر نشان داد كه به ایران آمد خود آمدن او به ایران و قبله قرار دادن خراسان و مطاف ملیون ها جمعیت شدن از خود گذشتگی بود تا با علم به اینكه سیاست مأمون عملی نخواهد شد ولی این سفر موجب استقلال یك كشور و تمامیت ارضی خاك ایران و ابقاء دولت اسلام و تشیع خواهد گردید این نتیجه آمدن امام رضا علیه السلام و اثر دعوت مأمون واهمیت كار سیاسی خلیفه عباسی بود كه صرف نظر از هر جهت باید نتیجه عمل مأمون را بسیار مفید دانست - این فكر بكر موجب شد كه یك مرد آسمانی عربی را كه متعلق به همه ملل جهانی است در خاك خراسان بسپارند و در نتیجه یك تأثیر عمیقی از نظر اقتصاد و سیاست و استقلال تمامیت ارضی كشور و نام خاص كشور تشیع بجا بگذارد.
نتیجه آوردن امام هشتم به ایران و تأثیر آن
فكر عمیق مأمون اگر چه به كشتن امام رضا علیه السلام تمام شد ولی دو ركن اساسی محكم برای تحكیم مبانی دین اسلام به وجود آورد كه هیچ سابقه نداشته و ندارد.
اول مبارزه علمی با عقاید خرافی و افكار افراطی و تفریطی معتزله و اشاعره و تحكیم مبانی عقاید توحید با صابئین و مجوس و نصاری بود - كه تمام كتب دانشمندان اسلام از شرق و غرب مشحون به این مبارزات علمی است كه به صورت مناظرات مجلس سلطنتی مأمون ضبط و ثبت شده است - و ما در همین كتاب به نظر خوانندگان رسانیدیم.
دوم ایجاد یك مزار و آرامگاه عمومی برای مطاف مسلمین بود كه امروز بیش از
[ صفحه ط]
صد ملیون تومان درآمد سالیانه آستان قدس رضوی است و ملیاردها املاك و اموال و جواهرات و عتیقه جات و اشیاء خزینه مباركه امام است كه بزرگترین موزه را در كشور ایران تشكیل داده است و سیاحان را به دیدن آن جلب نموده است.
یك گوشه از این اموال كتابخانه آستان قدس است كه ملیاردها ارزش دارد و بزرگترین منبع علمی و مخزن دانش و بینش و فنون و صنایع ظریفه و اشیاء عتیقه ارزنده بی نظیر است.
این نتیجه دعوت مأمون و آمدن حضرت امام رضا علیه السلام به این كشور است.
آستان قدس رضوی یكی از مراكز مهم مال و معنی است كه نه تنها در ایران نظیر ندارد بلكه در جهان اسلام هم محدود است و در غیر اسلام هم چنین مراكزی به این اهمیت كه ماده و معنی را با هم پیش برده ترقی و عرفان را با هم آمیخته به جهانیان بیاموزد وجود ندارد - در میان ملل و نحل مطالعه كنید هیچ كجای دنیا اعتدال مادیت و معنویت مانند اسلام نیست كه دنیا را با دین و دین را با علم و علم را با عمل و همه را با فضیلت مقرون ساخته است.
عظمت مقام امام رضا (ع)
از سطور گذشته و نبوغ مأمون و تیزهوشی و تند فكری رأی حكیمانه و فیلسوفانه او در روش علمی و تجزیه مطالب و آوردن تمثیل و ساختن خواب ها و رؤیاهای علمی و سبك طرح مطلب و روش بحث و تجزیه و تركیب موضوع و استنتاج مقصود قدرت علمی و فلسفی مأمون خلیفه بزرگ عباسی به دست آمد.
به این نتیجه رسیدیم كه مأمون دارای نبوغ فكری و قدرت اراده و عمق رأی حكیمانه بود با این سابقه به این مطلب پی می بریم كه مأمون با گرد آوردن چهل هزار دانشمند عباسی و علوی و هاشمی و تمركز آن ها در مرو به یك تیر چند نشانه زد.
یكی آن كه قدرت ها را زیر نظر گرفت تا دیگر قدرتی نباشد كه علیه او اقدام و قیام نماید دیگر آن كه از مذاكرات با این چهل هزار مرد علوی و هاشمی كه دانشمندان بسیار در میان آن ها بودند همه اتفاق كلمه داشتند كه اعلم و اتقی و اسخی وافقه همه آن ها حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام می باشد كه در مدینه است برای آن كه آن قدرت مافوق قدرت بشری را زیر نظر بگیرد از یك سو و از سوی دیگر از قدرت علمی او به منظور نشان دادن رأی صائب و فكر ثاقب و نظریه ی فلسفی خود استفاده كنند آن شخصیت مورد توجه را به دربار خود آورد و بزرگترین مقام پیشنهاد كرد تا كلیه افراد طبقات مختلف زیر فرمان او در آیند و به نیروی
[ صفحه ی]
علمی او كه سخنش صائب و رأیش قاطع و نظریه اش حجت قطعی و فتوایش بالاترین حكم قضائی بود مقاصد خود را به جهان علم نشان دهد.
مأمون صاحب نظر در علم و فلسفه و كلام بود و از جهاتی نظریه علمی او با نظریه علمی امام رضا علیه السلام انطباق داشت و هم نظر بودند لذا برای كوبیدن اشاعره و تحقیر معتزله و اثبات عدلیه و اعتدالیه محتاج به یك قول حجتی بود كه در آن عصر جز امام هشتم كسی نبود لذا مذاكرات علمی خود را در حضور امام رضا علیه السلام شروع می كرد و بحث و انتقاد را آزار می گذاشت ولی طرح مسئله را خودش می نمود و نظریات مختلف را می گرفت آنگاه حجت قطعی را از امام علیه السلام می خواست و تنفیذ می كرد.
این جا عظمت مقام امام رضا علیه السلام و اهمیت مجالس مناظره مأمون مناظره علمی دربار خلافت عباسی ثابت می شود.
این جا نبوغ و فكر فلسفی مأمون با قدرت امپراطوری و خلافت بزرگ عباسی كه دیگر نظیر پیدا نكرد روشن می شود كه تحت الشعاع نبوغ فكر آسمانی امام هشتم كرسی نشین مسند ولایت مطلقه قرار گرفت.
این جا فلسفه و اسرار قبول دعوت مأمون برای امام رضا با علم به این كه كشته می شود روشن می گردد كه حضرت علی بن موسی علیه السلام عالما عامدا مانند جدش حسین به طرف مقتل پیش رفت ولی می دانست كه كشته شدن او در قبال قرن ها نام پرافتخار و تأسیس یك كشور بزرگ مستقل تشیع و یك آستان قدس رضوی كه هر سال مطاف ملیون ها افراد صاحب نظر روشن ضمیر باشد و تمركز ملیون ها اموال و اشیاء قیمتی و ابقاء آثار باستانی و ایجاد قبه و بارگاه سلطانی - ارزنده است او فداكاری كرد و از جان گذشتگی نشان داد و این اوضاع و احوال امروز آستان قدس و كشور تشیع و سر فرود آوردن سلاطین مقتدر به ساحت اقدس را می دید و از خود گذشت.
چند نتیجه روشن و بارز از این اقدام مأمون حاصل شد كه در تاریخ نظیر ندارد اول نشر معارف و دین در كشور مسلمان ایران كه قلب فرهنگ آسیا می باشد و ایرانیان دانشمند به وجود آورد كه حتی در لغت عرب و فرهنگ و ثقافت عرب كتاب بنویسند و معارف اسلام و علم را به دنیا معرفی نمایند.
دوم - ایجاد كشور تشیع برای چهار سوق جهان فارسی زبانان بین هند و پاكستان و افغانستان و قفقاز و ایران و آسیای صغیر بود كه مزارش مركز تجمع ملل آسیائی فارسی زبان
[ صفحه یا]
شد و از این رو باز فقه دین و اسلام و معارف و فرهنگ و آداب و ادبیات و رسوم و سنن دین به همه جای جهان انتشار یافت.
سوم - ایجاد یك بارگاه و قبه و خرگاه سلطنتی در خراسان بود تا استعداد لایق مردم خراسان را به فعلیت درآورد و آن ها را به جهانیان معرفی كند و جوار خودش را مركز علم و قدرت فكری قرار دهد و فرهنگ و معارف را در كشور ایران از این سرزمین به افاضات اشراقیه ولایت و خلافت به جهان علم و دانش برساند.
چهارم - تمركز سرمایه و ثروت و تجمع موزه های بزرگ و آثار صنعتی و صنایع مستظرفه از فلزات و فرش و كاشی و سنگ و چوب و خط و كتاب و جلدسازی و غیره كه صدها هنر ظریف در آن از تهذیب و تذهیب و انواع صنایع صحافی و جلدسازی و غیره در اطراف و اكناف ایران و كشورهای اسلامی بود تقدیم آستان قدس رضوی شده و بزرگترین موزه جهانی را از این جهات به وجود آورده فرق این موزه با موزه بریتانیای كبیر این است كه آن ها به انواع حیله و دسایس و تزویر به وسیله یهودیها هرچه كتب و آثار قیمتی در خانه های مسلمانان بود به قیمت خوب می خریدند و به لندن می بردند تا موزه آنجا تشكیل یافته و 95 % از آثار مسلمین بالاخص ایرانیان مسلمان است.
ولی در این آستان مردم از مال خالص خود با رغبت تمام نفیس ترین اموال خود را با كمال افتخار و میل تقدیم آستان قدس رضوی می نمودند و موزه آنجا به همت مردم ارادتمند مسلمان فراهم و موجود شده بدون آن كه یك شاهی دولت ها یا قدرت ها برای آن صرف و خرج كنند.
ببین تفاوت ره از كجاست تا به كجا
میان ماه من تا ماه گردون
تفاوت از زمین تا آسمان است
كتابخانه
دو كتابخانه كه امروز بزرگترین منبع علمی اسلام و جهان است از طرف مسلمین به آستان قدس رضوی اهدا گردید و قریب صد هزار جلد كتاب نفیس - كم نظیر و بی نظیر و منحصر دارد كه در عالم و فرهنگ جهان بشری نظیر ندارد این ها همه نتیجه آن از خود گذشتگی برای نشر معارف دین و انتشار علوم فقه مسلمین بوده است كه باید از مأمون به هر حال به نام نیك یاد نمود - زیرا او سوء قصد یا بحسن نظر سبب به ایران آوردن امام هشتم آن گنجینه پربهای علم و قدرت فكر و نبوغ آسمانی بود كه موجب این همه آبرو و جاه و جلال برای كشور ایران شد و اكنون به حكم تاریخ و شهادت مرور
[ صفحه یب]
زمان استقلال و تمامیت ارضی كشور بزرگ ایران مدیون و مرهون وجود مقدس امام هشتم و خواهرش و برادرش در شمال شرقی و جنوب و مركز ایران است این خاندان با عظمت و سیادت كه به دعوت مأمون به ایران آمدند یكی درخراسان و دیگری در قم و یكی در شیراز و چندتن دیگر در نیشابور و كاشان و اصفهان و قزوین و بیهق و كرمان و یزد و غیره قبه و بارگاهی برپا كرده و وجود آن ها مانند ستاره گان آسمان كم و بیش درخشان است.
مزار امام زاده های ایران
علویین كه تقریبا چهل هزار نفر بودند و به دعوت مأمون به ایران آمدند در مركز خراسان مرو اقامت نمودند پس از شهادت امام رضا علیه السلام و رفتن مأمون به بغداد پراكنده شدند و در گوشه و كنار كشور رحل اقامت انداختند - سادات زواره سادات كهنگ - سادات اردستان - و بسیاری از دهات و قصبات كه به وجود سادات عمران و آبادی یافت همه از پرتو وجود مبارك امام هشتم علیه السلام بود.
امام زاده هائی كه در فارس - یزد - اصفهان - كرمان - همدان - نیشابور - مشهد - مازندران - گیلان - آذربایجان - بروجرد - اهواز - خوزستان و غیره اقامت گرفته و پس از مردن قبه و بارگاه و مزاری پیدا كرده اند همه در سایه این مسافرت بوده است كه امروز هم قبر و آرامگاه آن ها مدفن و ملجاء و پناه مردم هر منطقه در حوادث جاریه است - ایام متبركه اعیاد و سوگواری ها این مزارات و معابر خانه عمومی مردم هر سامانی است و مورد احترام و مركز بیان حوائج و رفع مشكلات اجتماعی می باشد.
انقلاب فكری مردم
وجود این خاندان سیادت و روحانیت كه خاندان علم و فضیلت و اخلاق و مكرمت می باشد موجب شد كه مردم ایران یك جنبش فكری و انقلاب اندیشه و نهضت روحی پیدا كنند و خاندان عترت و طهارت را بهتر و بیشتر بشناسند - كتاب فضایل السادات بهترین معرف ما می شود وجود سادات در ایران است و اهمیت آنان را در اجتماع نشان می دهد این سلسله جلیله و ارث خون و فضایل علمی و اخلاقی پیغمبر اكرم صلی الله علیه و آله می باشند و ذاتا با فضلیت هستند. این هاغیر از سادات اسمی و شیوخ عرب هستند كه به نام سید در بغداد زندگی می كنند بلكه این خاندان میراث خون و علم و فضیلت را برده و اكثر علماء و مراجع مخصوصا در عصر ما از همین خاندان جلیله می باشند.
[ صفحه یج]
تاثیر عمیق تعلیمات عالیه اسلام به وسیله سادات علوی انتشار و توسعه یافت
سطور تاریخ و صفحات گران بهای شرح حال رجال اسلام نشان می دهد كه بسیاری از علمای اسلام از سادات علوی بوده اند كه بعدا به نام حسنی و حسینی و زیدی و عباسی و زینبی - و باقری و جعفری - موسوی و رضوی شهرت یافته اند و پس از امام رضا علیه السلام همه را رضوی گفتند و این سلسله جلیله دانشمند اهل قلم و بیان و علم و فضیلت بوده و در تمام مدت عمر از رهبری و ارشاد و هدایت و تألیف و تصنیف خودداری نكرده اند سیدرضی و مرتضی - سید ابن طاوس - سید بحرالعلوم - سید میرداماد - سید بحرانی و هزاران نفر دیگر تا اواخر مانند سید یزدی - سید اصفهانی - سید بروجردی سید طباطبائی حكیم - سید حونی - سید شاهرودی - سید نجفی مرعشی - سید تبریزی - سید گلپایگانی - سید میلانی - و دیگران همه از این رهبران روحانی و خاندان علم و دانش و سیادت بوده اند كه یك انقلاب عمیق فكری به وجود آورده و سطح علم و اخلاق مردم مسلمان ایران و جهان اسلام را بالا برده اند [1] .
تألیفات عمیق و پرمایه و تصنیفات محققانه و رشیقه علمای سادات و سادات علماء سرمایه علمی و فضل و كمال روحانیت اسلام است كه به وسیله خاندان عترت و طهارت بیان و نقل شده و در زیارت جامعه كبیره از امام هادی علیه السلام كلیات و مقامات عالیه آنان شرح و بیان گردیده است.
این افاضات عالیه ائمه دین و سادات شریف النسب خاندان سیدالمرسلین آموزنده كاملی برای رشد و رقاء ملت ایران می باشد.
[ صفحه ید]
امیدواریم ما ملت ایران مسلمان بتوانیم از افاضات علمی و بركات وجودی این خاندان بیش از پیش با دیده بصیرت و معرفت استفاده كنیم.
اكنون جلد دوم كتاب را ورق بزنیم تا به این حقایق مكشوفه برخوریم - و امید است از رأفت و مهربانی مخصوص امام هشتم علیه السلام روحی فداه برخوردار گردیم.
تهران اردیبهشت 1345
حسین عمادزاده
[ صفحه 1]
[1] ما در كتاب دائرةالمعارف رجال اسلامي نام سي هزار نفر از علماي اسلام را ياد نموده و آثارشان را نوشته ايم اين جا فقط براي يادبود تاثير وجود سادات علما و علماي سادات اين يادآوري را نموديم.